Przypisy

kolumnada św. Piotra — czterorzędowa kolumnada otaczająca wielki plac przed Bazyliką Św. Piotra na Watykanie; zbudowana w 1656–1667 wg projektu Berniniego. [przypis edytorski]

kolumna Memnonowa, właśc. kolosy Memnona — od imienia Memnona, w mit. gr. syna Eos (Jutrzenki), króla Etiopów, uczestnika wojny trojańskiej, który zginął z ręki Achillesa. Kolosami Memnona tradycyjnie nazywa się posągi faraona Amenhotepa III postawione ok. 1370 p.n.e. w Tebach Zachodnich w Egipcie, ponieważ od czasu, gdy jeden z nich został uszkodzony przez trzęsienie ziemi w 27 r. p.n.e., rankiem (a więc „w zetknięciu z promieniem słońca”) wydobywał się z niego dźwięk, interpretowany przez Greków i Rzymian jako wołanie Memnona do matki. Zjawisko to wywołane było ulatywaniem ogrzewającego się powietrza przez szczelinę w posągu i ustało po jego naprawie. [przypis edytorski]

kolumna św. Marka — jedna z kolumn na placu św. Marka w Wenecji; wieńczy ją posąg lwa, który jest symbolem Wenecji oraz jej patrona, Marka Ewangelisty. [przypis edytorski]

kolumna Seta — wg żydowskiego pisarza Józefa Flawiusza (Starożytności żydowskie I 2) Set, biblijny trzeci syn Adama i Ewy, zdobył wiedzę o ciałach niebieskich i ich układzie, a ponieważ Adam przewidywał, że świat zostanie kiedyś zniszczony, raz przez ogień, a raz przez wodę, Set zbudował dwie kolumny: z cegły i z kamienia (na wypadek, gdyby ceglaną zniszczyła woda), na których spisał odkrycia, by je zachować dla ludzkości; kolumna miała ocaleć i znajdować się w krainie Siriad. [przypis edytorski]

kolumna Trajana — pomnik wzniesiony w 113 w Rzymie dla upamiętnienia zwycięstw cesarza nad Dakami. [przypis edytorski]

kolumna Vendôme — kolumna z wizerunkiem Napoleona na paryskim placu o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

kolumna Vendôme — pomnik w formie kolumny wzniesiony na Place Vendôme w Paryżu na rozkaz Napoleona I dla upamiętnienia bitwy pod Austerlitz. [przypis edytorski]

kolumna Vendôme — pomnik w formie kolumny wzniesiony na Place Vendôme w Paryżu; oficjalnie: Kolumna Wielkiej Armii (tj. armii Napoleona I); została odlana z dział zdobytych na przeciwniku w wojnie z Niemcami w 1805 r. [przypis edytorski]

Kolumna — w oryg. ang.: column, słowo również zaczynające się na literę „C”. [przypis edytorski]

kolumny — dziś popr. forma N.lm: kolumnami. [przypis edytorski]

kolumny — mowa o nieistniejącym dziś punkcie handlowym w Warszawie przy pl. Teatralnym róg ul. Focha; początkowo mieściło się tam targowisko „Pociejów”, ulokowane w daw. pałacu rodziny Pociejów, przerobionym w 1785 r. na halę targową dla kupców żydowskich; następnie, w 1808 r., z polecenia magistratu „Pociejów” został rozebrany wraz z dawną oficyną przy pałacu, Żydzi przenieśli swoje sklepy w okolice placu Zielonego (dziś pl. Dąbrowskiego), a stamtąd na ulicę Bagno, zaś w miejscu targowiska powstał pod kierunkiem architekta Chrystiana Piotra Aigner w l. 1818–1819 budynek o charakterze handlowym, tzw. Dom Pod Kolumnami; po 1825 r. przyłączony do nowego gmachu Teatru Wielkiego; dziś nie istnieje. [przypis edytorski]

kolumny Proteja — kolumny Proteusza, tj. wyspa Faros u brzegów Egiptu wyznaczająca płd. „granicę świata” (granicę zach. stanowiły tzw. słupy Herkulesa, czyli Skała Gibraltarska oraz góra po drugiej stronie Cieśniny Gibraltarskiej). [przypis edytorski]

Kolzim a. Kolzum — góra w Tebaidzie, ob. Tall al-Kulzum, miejsce śmierci Antoniego Pustelnika. [przypis edytorski]

koma (daw.) — przecinek. [przypis edytorski]

koma (daw.) — tu: przecinek. [przypis edytorski]

Komalcis — popr. Kamalsis (ros. Камалсис), rzeka w azjatyckiej części Rosji, prawy dopływ rzeki Sym. [przypis edytorski]

Komancze — agresywne plemię Indian z Ameryki Północnej. [przypis edytorski]

komanderówka — w gwarze obozowej: rodzaj komanda, grupa więźniów pracująca poza terenem obozu. [przypis edytorski]

komandir krasnawo pojezda (ros.) — komendant czerwonego pociągu. [przypis edytorski]

komandirowka (ros.) — zlecenie wyjazdu, delegacja służbowa; tu: oddzielna placówka głównego obozu pracy przymusowej. [przypis edytorski]

komandir połka (ros.) — komendant pułku. [przypis edytorski]

komandir (ros.) — dowódca wojskowy. [przypis edytorski]

Komandoführer (niem.) — dowódca komanda więźniarskiego. [przypis edytorski]

komandoführer (z niem.) — szef komanda więźniarskiego. [przypis edytorski]

komandor Eugeniusz Pławski (1895–1972) — oficer Marynarki Wojennej, przed wojną dowodził m.in. Dywizjonem Okrętów Podwodnych, w latach późniejszych pełnił także funkcję dowódcy ORP „Piorun” i ORP „Dragon”, od 1944 do 1945 szef sztabu Kierownictwa Marynarki Wojennej. Służbę zakończył w stopniu komandora. Po wojnie na emigracji w Kanadzie. [przypis edytorski]

komandoria a. komturia — jednostka administracyjna w zakonach rycerskich. [przypis edytorski]

komandoria — komandoria a. krzyż komandorski; drugi stopień orderów wielostopniowych. [przypis edytorski]

komandoria — order drugiego stopnia. [przypis edytorski]

Komandor — postać z legendy o Don Juanie, sewilskim uwodzicielu. Wg jednej z wersji (podanie doczekało się wielu interpretacji tak literackich, jak i operowych) Komandor zginął z ręki Don Juana, w pojedynku o honor córki, Donny Anny. Zmarłemu wystawiono posąg, potem dla żartu wezwany przez Don Juana na ucztę. Zaproszona figura przybyła i zabrała uwodziciela do piekła. [przypis edytorski]

Komandor — postać z legendy o Don Juanie. Według jednej z wersji (podanie doczekało się wielu interpretacji tak literackich, jak i operowych) Komandor zginął z ręki Don Juana, w pojedynku o honor córki, Donny Anny. Zmarłemu wystawiono posąg, potem dla żartu wezwany przez Don Juana na ucztę. Zaproszona figura przybyła i zabrała uwodziciela do piekła. [przypis edytorski]

komandor Św. Ludwika — osoba odznaczona Orderem Świętego Ludwika drugiej klasy (komandoria), nadawanym za zasługi wojenne. [przypis edytorski]

komando Wagner — chodzi prawdopodobnie o komando (grupę więźniów wyznaczonych do wykonania konkretnej pracy) pracujące dla firmy Wagner, budującej drogi obozowe. [przypis edytorski]

komando — w gwarze obozowej: grupa więźniów obozu koncentracyjnego wykonujących pracę przymusową. [przypis edytorski]

komando — w gwarze obozowej: w obozie koncentracyjnym grupa więźniów, wykonujących pracę przymusową. [przypis edytorski]

komando — w gwarze obozowej: zgrupowanie więźniów na czas pracy w drużynę roboczą. [przypis edytorski]

komando (z niem.) — drużyna robocza, złożona z więźniów obozu. [przypis edytorski]

koma — przecinek; chodzi dalej o okresy zdania, jego logiczne części. [przypis edytorski]

Komarow, Wissarion Wissarionowicz (1838–1907) — ros. publicysta, redaktor; pułkownik armii ros., monarchista, zagorzały zwolennik idei zjednoczenia Słowian pod patronatem Rosji; współpracownik Murawjowa, redaktor dziennika „Russkij Mir”; uczestnik wojny serbsko-tureckiej, podczas której otrzymał stopnień generała armii serbskiej; po powrocie do Rosji wydawał własne pisma: „Swiet”, „Zwiezda”, „Russkij wiestnik”. [przypis edytorski]

komaryński, właśc. kamarinskaja — bardzo szybki rosyjski taniec ludowy. [przypis edytorski]

komat (muz.) — bardzo drobna, trudna do uchwycenia różnica między dźwiękami niemal tej samej wysokości. [przypis edytorski]

komatule — rodzaj morskich bezkręgowców należących do szkarłupni, pokrojem przypominających gwiazdy. [przypis edytorski]

kombatant (daw.) — wojownik, żołnierz. [przypis edytorski]

kombatant — tu dosł. z fr. combattant: towarzysz broni. [przypis edytorski]

kombinacja — tu daw.: jednoczęściowa bielizna damska, majtki połączone z koszulką na ramiączkach. [przypis edytorski]

kombineza — dziś: kombinezon. [przypis edytorski]

kombinezka (daw.) — jednoczęściowa bielizna damska, halka przedłużona doszytymi szortami. [przypis edytorski]

Komedia Francuska a. Teatr Francuski — paryski teatr założony w 1680 r.; znany z tego, że wystawiał klasyczne fr. komedie, a jego patronem był Molier. [przypis edytorski]

Komedia Francuska — Comédie-Française, francuski teatr narodowy. [przypis edytorski]

Komedia Francuska (fr. Comédie-Française) — francuski teatr narodowy znajdujący się w Paryżu. [przypis edytorski]

Komedia ludzka — cykl powieści i opowiadań francuskiego pisarza Honoriusza Balzaka składający się z ponad 130 utworów, pokazujący życie społeczne, polityczne i obyczajowe we Francji od czasów rewolucji francuskiej do rządów Ludwika Filipa, pisany w latach 1829–1848. [przypis edytorski]

Komedia ludzka — cykl powieści i opowiadań, których autorem jest Honoré de Balzac (1799–1850). [przypis edytorski]

komediant (daw.) — aktor; tu: pogardliwe określenie aktora. [przypis edytorski]

komediant — daw. pogardliwie o aktorze. [przypis edytorski]

komediantko — ze względy na rytm czytamy ten wyraz tak, by miał 5 sylab (komedyjantko). [przypis edytorski]

Komedia Włoska (fr. Comédie-Italienne) — paryski teatr, gdzie grywano sztuki i opery włoskie. [przypis edytorski]

komedię napisać chciałem — Gałczyński napisał w Berlinie trójaktową komedię Muzeum Willimsa, nie była jednak grana ani publikowana, a jej rękopis zaginął w czasie wojny. [przypis edytorski]

Komendant — Józef Piłsudski (1867–1935), dowódca wojskowy, działacz niepodległościowy i socjalistyczny, w czasie I wojny światowej organizator Legionów, naczelnik państwa po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w roku 1918, wycofał się z polityki w roku 1922, by w 1926 przejąć władzę w wyniku tzw. przewrotu majowego. [przypis edytorski]

komendant obozu — komendantem obozu w latach 1940–1943 był SS-Obersturmbannführer Rudolf Höß; kolejni funkcjonariusze SS pełniący tę funkcję to: Obersturmbannführer Arthur Liebehenschel w l. 1943–1944 oraz Sturmbannführer Richard Baer w l. 1944–1945. [przypis edytorski]

komentarz do Diophanta — komentarz do Arytmetyki Diofantosa (215–299), działającego w Aleksandrii wybitnego gr. matematyka, który zajmował się metodami rozwiązywania równań algebraicznych. [przypis edytorski]

Komentarze Cezara — Juliusz Cezar jest autorem dwóch monografii hist. zwanych Komentarzami (łac. Commentarii): O wojnie galijskiej i O wojnie domowej. Dotyczą one dwóch kampanii wojennych, w których sam brał udział. [przypis edytorski]

Komentarze — tu zapewne: Commentarii belli civilis (O wojnie domowej), niedokończone pamiętniki Juliusza Cezara z wojny przeciwko Pompejuszowi i senatowi. [przypis edytorski]

komeraż (daw.) — intryga, plotka. [przypis edytorski]

komeraż (daw.) — złośliwa plotka, obgadywanie. [przypis edytorski]

komeraż (daw.) — złośliwa plotka. [przypis edytorski]

komersant (z ros.) — handlowiec. [przypis edytorski]

komers — studenckie przyjęcie, zabawa. [przypis edytorski]

komersz a. komers (z niem. kommers, łac. commercium) — tradycyjne, uroczyste spotkanie korporacji studenckiej. [przypis edytorski]

komes — dostojnik dworski bądź zarządca okręgu. [przypis edytorski]

komes — tu raczej w znaczeniu „możny rycerz” niż jako urząd. [przypis edytorski]

kometa grożący — dziś r.ż.: kometa grożąca. [przypis edytorski]

Kometa — opowiadanie zainspirowane pojawieniem się komety Halleya wiosną 1910. Wzbudziło ono powszechny niepokój z powodu przewidywanego znacznego zbliżenia się komety do Ziemi oraz wykrycia w jej warkoczu cyjanu, silnie trującego gazu. [przypis edytorski]

kometa — w dawnej polszczyźnie wyraz ten występował w rodzaju męskim. [przypis edytorski]

kom her (jid.) — chodź tu. [przypis edytorski]

komicje a. komicja (łac. comitia) — w starożytnym Rzymie zgromadzenia ludu, które w okresie republiki wybierały urzędników oraz uchwalały ustawy (leges). [przypis edytorski]

komięga — flisacki statek rzeczny, pozbawiony masztu, poruszany za pomocą wioseł, używany od XVI do XIX w. [przypis edytorski]

komięga (przestarz.) — starop. wiosłowy statek rzeczny. [przypis edytorski]

komięga — statek wiosłowy używany do transportu towarów. [przypis edytorski]

komiega a. komięga (daw.) — statek używany przez flisaków do spławiania zboża: pozbawiony masztów, czworoboczny i dość obszerny środek transportu rzecznego; krypa. [przypis edytorski]

komiega a. komięga — flisacki statek rzeczny, pozbawiony masztu, poruszany za pomocą wioseł, używany od XVI do XIX w. [przypis edytorski]

komiliton (przestarz.) — kolega. [przypis edytorski]

komiliton — towarzysz, wspólnie walczący. [przypis edytorski]

komiliton (z łac., daw.) — towarzysz broni. [przypis edytorski]

komiliton (z łac., przestarz.) — towarzysz broni. [przypis edytorski]

komiliton (z łac.) — towarzysz broni. [przypis edytorski]

komin (daw.) — piec kuchenny. [przypis edytorski]

komin (daw.) — piec z paleniskiem do gotowania. [przypis edytorski]

Komintern — Międzynarodówka Komunistyczna, w skrócie Komintern (ros. Коммунистический интернационал, Kommunisticzjeskij internacionał), międzynarodowa organizacja zrzeszająca partie komunistyczne. [przypis edytorski]

Komintern (skrótowiec z ros.) — Międzynarodówka Komunistyczna, zw. też Trzecią Międzynarodówką, organizacja międzynarodowa założona w 1919 w Moskwie przez kilkanaście partii i ruchów komunistycznych, z inicjatywy Włodzimierza Lenina; miała na celu propagowanie idei komunistycznych i przygotowanie światowej rewolucji; rozwiązana w 1943 przez Józefa Stalina. [przypis edytorski]

komiśny chleb a. komiśniak (niem. Kommissbrot) — ciemny, razowy chleb z mąki żytniej. [przypis edytorski]

komiśny (rzad.) — wojskowy; taki, jaki przydziela się żołnierzom. [przypis edytorski]

komisant a. faktor — pośrednik, osoba lub firma zajmujące się komisem towarów. [przypis edytorski]

komisant — człowiek sprzedający (lub kupujący) przedmioty na rzecz zleceniodawcy, ale we własnym imieniu, za co pobiera określoną prowizję; dawniej: agent handlowy, przedstawiciel przedsiębiorstwa. [przypis edytorski]

komisant — zleceniobiorca. [przypis edytorski]

Komisariat Rządu na m. st. Warszawę — organ rządowy zarządzający Warszawą w latach 1919–1939; Warszawa nie wchodziła wówczas w skład województwa warszawskiego, nie była też powiatem, ale stanowiła odrębną jednostkę administracyjną; Komisarz Rządu był przedstawicielem rządu (podlegał Ministrowi Spraw Wewnętrznych) oraz władzą przełożoną dla zarządu miejskiego. [przypis edytorski]

komisarz — administrator dóbr. [przypis edytorski]

Komisarz policji — w nieprzetłumaczonym fragmencie (Paralipomena): Policjant. [przypis edytorski]

Komisch. Ein „Doppelwertung System”. Haben Fürstin… (niem.) — Śmieszne. „Podwójny system wartościowania”. Słyszała pani o czymś takim, księżno? [przypis edytorski]

Komisja Badania Zbrodni Niemieckich właśc. Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce a. Główna Komisja Badań Zbrodni na Narodzie Polskim — działającą w latach 1945–90 Komisja, w skład której wchodziła także Zofia Nałkowska. Zadaniem Komisji było prowadzenie dochodzeń w sprawie zbrodni popełnionych przez władze III Rzeszy w latach 1939–45 w Polsce, na obywatelach polskich w innych krajach okupowanych przez hitlerowców i na terenie Niemiec; ponadto zbieranie materiałów, dowodzących tych zbrodni, oraz ich analiza i publikowanie wyników. [przypis edytorski]

Komisja — chodzi o działającą w latach 1945–90 Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, w skład której wchodziła także Zofia Nałkowska. Zadaniem Komisji było prowadzenie dochodzeń w sprawie zbrodni popełnionych przez władze III Rzeszy w latach 1939–45 w Polsce, na obywatelach polskich w innych krajach okupowanych przez hitlerowców i na terenie Niemiec; ponadto zbieranie materiałów, dowodzących tych zbrodni, oraz ich analiza i publikowanie wyników. [przypis edytorski]

komisja poborowa — organ orzekający o zdolności do pełnienia służby wojskowej. [przypis edytorski]