Przypisy

anemony morskie — osiadłe koralowce należące do rzędu ukwiałów. [przypis edytorski]

anemony morskie — ukwiały, bezszkieletowe zwierzęta morskie przypominające kształtem kielich zakończony czułkami; prowadzą osiadły tryb życia, lecz potrafią się przemieszczać. [przypis edytorski]

anemon — zawilec, roślina z rodziny jaskrowatych. [przypis edytorski]

aneroid — czujnik ciśnieniomierza. [przypis edytorski]

aneroid (daw.) — barometr. [przypis edytorski]

aneroid — tu: barometr. [przypis edytorski]

anestetyczny (z gr.) — pozbawiony czucia. [przypis edytorski]

anestezja (med., z gr.: brak czucia) — znieczulenie, blokada unerwienia poszczególnych rejonów ciała, powodująca brak możliwości czucia i odbierania bodźców bólowych. [przypis edytorski]

anestheticum (łac.) — środek znieczulający. [przypis edytorski]

anewryzm — daw. tętniak. [przypis edytorski]

anewryzm — pulsujący guz powstały wskutek zwyrodnienia tętnicy. [przypis edytorski]

anewryzm — tętniak, choroba polegająca na miejscowym rozszerzeniu tętnicy; w XIX w. nazywano tak również różne dolegliwości nerwowe. [przypis edytorski]

anewryzm — tętniak; guzowate rozszerzenie tętnicy powstałe na skutek rozszerzenia jej ścianki. [przypis edytorski]

Angara — rzeka w środkowej części Azji, wypływa z jeziora Bajkał, wpada do rzeki Jenisej. [przypis edytorski]

angażman (z fr. engagement) — angaż. [przypis edytorski]

angaż (z fr. engager: zobowiązywać się) — zatrudnienie, umowa o pracę. [przypis edytorski]

Angelika Kauffmann (1741–1807) — pochodząca ze Szwajcarii malarka i portrecistka; autorka neoklasycystycznych płócien o tematyce mitologicznej oraz portretów członków arystokracji europejskiej; nauczycielka sztuki księżniczek neapolitańskich. [przypis edytorski]

Angelika taką nie była, jaką ją Oli opisywał (por. np. s. 72) — autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; w tym przypadku we wskazanym miejscu znajduje się fragment rozdziału IV: „Żeby nie pozostawiać czytelnika w wątpliwości co do owej »reszty«, której sobie Strumieński nie mógł (?) uświadomić, powiem już teraz sam, o co tu mniej więcej chodziło (…) błahe, ale konkretne”. [przypis edytorski]

Angelique! as-tu offensé mademoiselle Valentine? (fr.) — Andżeliko, czy obraziłaś pannę Walentynę? [przypis edytorski]

Angelique, chasse ce chien (fr.) — Andżeliko, wyrzuć tego psa. [przypis edytorski]

Angelique, ma pouvre fille… as-tu faim? — Andżeliko, biedna moja córko, czy jesteś głodna? [przypis edytorski]

Angelique! ouvre la porte à cette pauvre bête! —Andżeliko, otwórz drzwi temu biednemu stworzeniu. [przypis edytorski]

angelologia — chrześcijańska nauka o dobrych duchach, aniołach. [przypis edytorski]

angelologia — nauka o aniołach, dział teologii. [przypis edytorski]

angelologia — nauka o aniołach. [przypis edytorski]

Angelos Custodes (łac.) — Anioły Stróże. [przypis edytorski]

Angelum Praesidem (łac.) — Anioła Obrońcę. [przypis edytorski]

Angelus — Anioł Pański. [przypis edytorski]

Angelus Polonus (łac.) — Anioł Polski. [przypis edytorski]

Angelus Silesius, właśc. Johannes Scheffler (1624–1677) — barokowy śląski poeta religijny; tworzył po niemiecku aforyzmy, utwory apologetyczne i pieśni religijne; głównym tematem podejmowanym przez niego było mistyczne zjednoczenie człowieka z Bogiem. [przypis edytorski]

Angerburg — obecnie: Węgorzewo. [przypis edytorski]

Angers — miasto w zach. Francji w dolinie Loary, nad brzegiem rzeki Maine, staroż. osada celtycka, a nast. rzymska, stolica Andegawenii; od listopada 1939 do czerwca 1940 r. miasto było siedzibą (o statusie eksterytorialnym) polskiego rządu na uchodźstwie z premierem Władysławem Sikorskim oraz prezydenta RP, Władysława Raczkiewicza. [przypis edytorski]

Angielczyk — dziś: Anglik. [przypis edytorski]

angielska choroba a. rachitis — krzywica, choroba małych dzieci powodowana niedożywieniem, zwłaszcza brakiem witaminy D, pozostawiająca trwałe zniekształcenia kości. [przypis edytorski]

angielska choroba — krzywica, choroba dotykająca dzieci, związana najczęściej z niedoborem witaminy D. [przypis edytorski]

angielska choroba — krzywica. [przypis edytorski]

angielska monografia Mortona — J. B. Morton, Sobieski King of Poland, London 1932. [przypis edytorski]

angielskie krople — sławny pod koniec XVII w. płynny środek leczniczy o sekretnej recepturze, stosowany przy omdleniach, apopleksji, letargu oraz innych nagłych i poważnych objawach, wynaleziony przez angielskiego medyka Jonathana Goddarda (1617–1675). [przypis edytorski]

angielski ogród — typ ogrodu, który ma naśladować krajobraz naturalny; przeciwieństwo geometrycznego, silnie aranżowanego ogrodu francuskiego. [przypis edytorski]

angielski papierek — plaster opatrunkowy. [przypis edytorski]

angielski plaster (daw. med.) — plaster z tkaniny jedwabnej, z jednej strony powleczonej karukiem (klejem z wysuszonych pęcherzy rybich), z drugiej żywicą benzoesową, służący do opatrywania niewielkich, świeżych ranek skaleczeń. [przypis edytorski]

angielski — tu: anielski. [przypis edytorski]

angielszczyzna — tu: elementy urządzenia ogrodu w stylu angielskim, o naturalnym i nastrojowo-sentymentalnym charakterze. [przypis edytorski]

Angiulieri, Cecco a. Angiolieri, Francesco (1260–1312) — poeta włoski, autor sonetów, przedstawiciel nurtu realistycznego, roztaczający wokół siebie aurę poety przeklętego; pochodził z szacownej rodziny szlacheckiej z Sieny, politycznie związanej ze stronnictwem gwelfów; znał Dantego i korespondował z nim. [przypis edytorski]

anglaise (fr.) — anglez, taniec salonowy pochodzenia angielskiego, w XVIII w. popularny w całej Europie. [przypis edytorski]

Angl — członek plemienia germańskiego zamieszkującego od V do VI wieku Brytanię; od określenia tego plemienia pochodzi nazwa Anglii. [przypis edytorski]

Anglesea — ob. Anglesey, wyspa u płn.-zach. wybrzeża Walii; pow. 715 km², największa z wysp na M. Irlandzkim. [przypis edytorski]

anglez (daw.) — tu: długi surdut. [przypis edytorski]

anglez — dłuższa odmiana surduta. [przypis edytorski]

anglezowanie (z fr. anglais: angielski) — unoszenie się w siodle do rytmu biegu konia. [przypis edytorski]

anglez — popularny w XVIII i XIX w. taniec pochodzący z Anglii. [przypis edytorski]

anglez — rodzaj długiego surduta. [przypis edytorski]

anglez (z fr. anglais: angielski) — rodzaj surduta, męskie okrycie, popularne w średnich warstwach społecznych w XIX w., zwane także tużurkiem (z fr. toujours: zawsze lub tous les jours: codziennie, na codzień). [przypis edytorski]

anglez (z fr.) — tu: długi surdut. [przypis edytorski]

Anglią — dziś popr. forma B. lp: Anglię. [przypis edytorski]

Anglia Środkowa — ang. Midlands; geograficzno-historyczna kraina, na ogół nizinna, rozciągająca się od Walii na zachodzie po Morze Północne na wschodzie, zamykają ją Góry Kambryjskie na zach., a na płn.-zach. Góry Pennińskie; wyróżnione na tym terenie regiony administracyjne dzielą krainę na część zachodnią i wschodnią: West Midlands (nazywaną „Sercem Anglii”, ang. Heart of England) i East Midlands. Kraina obejmuje część silnie uprzemysłowionych miast (m.in. Birmingham, Coventry, Leicester, Derby, Nottingham) oraz obszary wiejskie i leśne, w tym las Sherwood, rozsławiony przez legendę o Robin Hoodzie. [przypis edytorski]

Anglia w Egipcie — (ang.) England in Egypt, książka Alfreda Milnera (1854–1925), opublikowana w 1892 r. [przypis edytorski]

Anglii — zgodnie z metrum wiersza należy czytać ten wyraz jako trzysylabowy: Ang-li-i. [przypis edytorski]

anglik — potoczne określenie konia pełnej krwi angielskiej, rasy sportowej, pochodzącej z Anglii. Konie angielskie uważane są za najszybsze na świecie. [przypis edytorski]

anglik — tu: koń rasy angielskiej. [przypis edytorski]

anglizować — nadawać cechy angielskie, zgodne z angielską modą, zwyczajami. [przypis edytorski]

anglosaski język a. staroangielski — najwcześniejsza znana forma języka angielskiego, używana we wczesnym średniowieczu, rozwinięta z języków przywiezionych do Wielkiej Brytanii przez osadników anglosaskich w poł. V w.; po inwazji Normanów na Anglię w 1066 pod silnym wpływem języka anglonormańskiego stopniowo ewoluował w język średnioangielski, funkcjonujący do poł. XV w. [przypis edytorski]

Anglowie — jedno z plemion germańskich, które najechały Brytanię w V w. n.e. Od nich pochodzi nazwa Anglii. [przypis edytorski]

Angostura — miasto na terenie dzisiejszej wschodniej Wenezueli, od 1846 r. nosi nazwę Ciudad Bolívar. [przypis edytorski]

angostura — rodzaj gorzkiej wódki. [przypis edytorski]

Angoulême — niewielkie miasto w płd.-zach. Francji. [przypis edytorski]

Angra Mainju — bóg ciemności i demonów, uosobienie zła, kłamstwa i zniszczenia w religiach irańskich: mazdaizmie i zaratusztrianizmie; oponent Ahura Mazdy. [przypis edytorski]

Angramainu a. Angra Mainju (staroiran.: zły duch) — także: jedno z podstawowych pojęć w mazdaizmie i dualizmie zaratusztriańskiego; irańsko-perski bóg ciemności i demonów, zniszczenia i kłamstwa, uosobienie zła; byt odwieczny i niestworzony, w kosmicznej walce w religiach irańskich: mazdaizmie i zaratusztrianizmie przeciwnik Ahura Mazdy (Ormuzda); także: Aryman a. Drudż (dosł. kłamca, z sanskr.: druh, druhjati, tj. „czernić”). [przypis edytorski]

angrest (gw.) — agrest. [przypis edytorski]

angryst (gw.) — agrest. [przypis edytorski]

angstrem — jednostka długości używana do wyrażania bardzo małych rozmiarów i odległości, równa 1/10 nanometra, tj. jednej dziesięciomilionowej milimetra. [przypis edytorski]

anguł (z łac. angulus: kąt, róg) — załamanie, występ muru, rodzaj bastionu. [przypis edytorski]

angus (łac.) — baranek; tu: Baranek boży. [przypis edytorski]

Angus, właśc. Aengus — w mitologii irlandzkiej bóg miłości. [przypis edytorski]

Anhelli — bohater poematu Juliusza Słowackiego, podróżuje po Syberii i spotyka polskich zesłańców. [przypis edytorski]

Anhelli, Eloi, Szaman — postaci z poematu Juliusza Słowackiego Anhelli będącego literacką odpowiedzią na tekst Adama Mickiewicza Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, stanowiącego pesymistyczną prognozę przyszłości polskiej emigracji oraz walki o niepodległość Polski. [przypis edytorski]

Anhelli — poemat prozą Juliusza Słowackiego; tytułowy bohater podróżuje po Syberii i spotyka polskich zesłańców. [przypis edytorski]

Anhelli — poemat prozą Juliusza Słowackiego, w którym tytułowy bohater podróżuje po Syberii i spotyka polskich zesłańców. [przypis edytorski]

Anhelli — tytułowy bohater poematu Juliusza Słowackiego, który podróżuje po Syberii i spotyka polskich zesłańców. [przypis edytorski]

Anhelli — tytułowy bohater poematu Juliusza Słowackiego, który, wraz ze swoim przewodnikiem Szamanem, udał się w wędrówkę po Syberii, miejscu wygnania polskich zesłańców, symbolizującym w utworze piekło. [przypis edytorski]

Anholt — niewielka duńska wyspa w cieśninie Kattegat, w połowie drogi między Jutlandią a Szwecją. [przypis edytorski]

Ania z Wyspy — w oryg. ang. motto powieści stanowi czterowiersz rozpoczynający utwór The Arrival Alfreda Tennysona (1809–1892): All precious things discovered late / To those that seek them issue forth, / For Love in sequel works with Fate, / And draws the veil from hidden worth. [przypis edytorski]

ani brat, ani swat — obca osoba; niespokrewniona z tym, o kim mowa. [przypis edytorski]

anibym (…) nie ruszył — nawet bym nie ruszył. [przypis edytorski]

anić pociechy życzyły (starop. forma) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą co -ć; znaczenie: ani życzyły ci pociechy; wcale nie życzyły ci pociechy. [przypis edytorski]

ani chybi (daw.) — nieomylnie, tu: bez wątpienia. [przypis edytorski]

ani dnia czekała (starop.) — nawet nie czekała dnia (aż dzień wstanie). [przypis edytorski]

Anido, Martínez (1862–1938) — hiszpański wojskowy i minister spraw wewnętrznych podczas dyktatury Primo de Rivery, znany z brutalnych represji w Barcelonie w latach 20. oraz z wrogości wobec intelektualistów. [przypis edytorski]

a nie chciał mieć go przy sobie w Krakowie, za radą swej żony, wysłał pod pozorem kształcenia naukowego i osadził w pewnym klasztorze saskim — w innym tłum.: „w mieście Krakowie w dojrzałym już wieku oddany został na naukę, a macocha odesłała go do Saksonii, do klasztoru mniszek, aby tam się kształcił”; w zdaniu tym Kroniki Galla Anonima znajduje się pierwsza wzmianka o istnieniu w Krakowie szkoły, najpewniej katedralnej. [przypis edytorski]

anieli — dziś popr. forma M. lm: aniołowie. [przypis edytorski]

Anielin — wieś położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim; w październiku 1914 roku I Brygada Legionów Polskich stoczyła tutaj bitwę. [przypis edytorski]

anielski rząd — miejsce w chórze anielskim. [przypis edytorski]

Anien — rzeka w Lacium, dziś: Teverone, dopływ Tybru pod Rzymem. [przypis edytorski]

A nieraz, jak Egipcjanin nie ma pieniędzy, to wybawia go z kłopotu brat albo ojciec, jako zastaw dobry w danej chwili — wg Herodota w czasach braku pieniędzy król Egiptu Asychis wydał prawo, które pozwalało zaciągnąć dług tylko pod zastaw zwłok ojca, a wierzyciel stawał się wyłącznym dysponentem także całego rodzinnego grobu dłużnika (Dzieje II 136). [przypis edytorski]

A nie żałko li? (ros.) — A czy nie szkoda? [przypis edytorski]

anihilacja — dematerializacja, unicestwienie. [przypis edytorski]

anilina — organiczny związek chemiczny, podstawowy surowiec do produkcji barwników i leków, silnie trujący; anilinowy atrament — atrament na bazie aniliny, produkowany masowo od poł. XIX w., tani, choć nietrwały, dawniej często fioletowy (z dodatkiem fioletu metylowego, jednego z pierwszych barwników syntetycznych). [przypis edytorski]

anilinowy ołówek — (też: ołówek kopiowy, chemiczny). Specjalny rodzaj ołówka, którego rdzeń stanowi glinka nasączona barwnikiem. Pozostawiał zapis odporny na ścieranie gumką (lecz nieodporny na wilgoć). Anilina była rodzajem silnie toksycznego, błękitnego barwnika. Aby pisać ołówkiem kopiowym należało zwilżyć rdzeń, do czego często stosowano ślinę, co było powodem zatruć. [przypis edytorski]

anilinowy — związany z aniliną: oleistą toksyczną cieczą o charakterystycznym zapachu, służącą do wyrobu barwników syntetycznych. [przypis edytorski]

anima bruta (z łac. anima: dusza oraz brutum: zwierzę) — duch pierwotny; dusza zwierzęca. [przypis edytorski]