Przypisy

blisko z Chaosem — „Ponieważ nie mamy boju etc. … ale przeciwko etc. duchowym złościom na niebiosach” (Do Efezów VI, 12) [dzisiejszy przekład odpowiedniego fragmentu Listu do Efezjan z Biblii Tysiąclecia brzmi: „Nie toczymy bowiem walki przeciw krwi i ciału, lecz przeciw Zwierzchnościom, przeciw Władzom, przeciw rządcom świata tych ciemności, przeciw pierwiastkom duchowym zła na wyżynach niebieskich”, Ef 6:12; red. W.L.]. [przypis autorski]

blizoruki (ros.) — krótkowidz. [przypis autorski]

Blue Peter — dosłownie: „Niebieski Piotr”. [przypis autorski]

bluźniawa — bezwstydna. [przypis autorski]

bluzdeństwa — bluźnierstwa. [przypis autorski]

Bóg jest to ktoś, co widzi nas takimi, jakimi byśmy być chcieli. (…) Jestem i muszę być sam dla siebie — S. Brzozowski, Fryderyk Nietzsche, Stanisławów 1907, s. 6. [przypis autorski]

Bóg podróżnych (mit. litew.) — Kielo Dewas. [przypis autorski]

bóg przyrody, naga dusza wszechświata (…) panował wówczas szatan, jedyny Bóg: dusza i przyroda — S. Przybyszewski, Synagoga szatana, „Życie” 1899, nr 4. [przypis autorski]

Bóg wcielony […] Bez niego nic nie żyje w ziemskim kręgu — hymn autentyczny. [przypis autorski]

Bóg zabrał Ci męża — Michał Szymanowski starosta wyszogrodzki, pełen cnót domowych i obywatelskich, umarł 15 sierpnia 1789 r. [przypis autorski]

Bóg zmiękczył serce moje, a Wszechmogący zatrwożył mną — Hi 23,16. [przypis autorski]

Bój przewlekał się bez rezultatu; w końcu nie było innego wyjścia, tylko z bagnetem w ręku uderzyć na nieprzyjaciela… — Dwaj Juliusze, kartki z ostatnich dni ich żywota; Ożegalski, Wspomnienia krwawych czasów z r. 1863; Zieliński, Bitwy i potyczki 1863–1864. Do liczby tych siedmiu, którzy wytrwali w bohaterskim ataku, należą oprócz Juliusza Tarnowskiego: Chościakiewicz, Henryk Brockhausen kawalerzysta, obywatel z Sandomierskiego, Michał Piotrowski z Sandomierskiego, ksiądz z Przecławia, kapelan w oddziale, który poszedł z atakującymi dla przykładu bez broni, kap. Broński i jeden nie znany z nazwiska. Według książki Dwaj Juliusze pozostał przy życiu jeden z owych siedmiu, według innych źródeł dwóch: wymieniony z nazwiska Chościakiewicz, drugim byłby Piotrowski, który — jak mi z wiarygodnego źródła wiadomo — wrócił także cało z ataku. Według informacji otrzymanych od jednego z gospodarzy komorowskich, naocznego świadka stoczonej tam bitwy, Juliusz Tarnowski zginął w zagrodzie Hajskiego. [przypis autorski]

Bór w lewo — strumień w prawo — a oni w półkole. — „Tatarzy radzi się potykają w polu równym, pułki swe wokoło zgromadziwszy szykiem zakrzywionym, który pospolicie ludzie rycerscy marsowym tańcem zowią, a na pierwszym potkaniu tak gęste strzały puszczają, jako najgęstszy grad”. Kronika Gwagnina, tłumaczenia Paszkowskiego, kar. 593. „Tatarowie zaś zwykłym tańcem, a na kształt półmiesiąca zakrzywionym szykiem, różnie się rozstrzelili”. Kronika Marcina Stryjkowskiego, karta 345 [Kronika Gwagnina, tłumaczenia Paszkowskiego: Aleksander Gwagnin (zm. 1614), rodem Włoch z Werony, (otrzymał później indygenat [indygenat:obywatelstwo, uznanie obcego szlachectwa; Red. WL]) naprzód żołnierz, „kawaler przepasany i dowódca jazdy Jego król. Mości”, na starość dziejopisarz i geograf, autor wydanej w r. 1578 u Wierzbięty w Krakowie: Sarmatiae Europeae descriptio; Kronika Marcina Stryjkowskiego. — Która przedtem nigdy światła nie widziała, kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi… wyszła po raz pierwszy w Królewcu 1582 r.; J. U.]. [przypis autorski]

bobki (gw.) — łajno owcze. [przypis autorski]

bocaty — ponury. [przypis autorski]

bocianować — kroczyć jak bocian. [przypis autorski]

bodor — oścień. [przypis autorski]

Bodziawołos — zegar. [przypis autorski]

bodzionki — węgorze. [przypis autorski]

Boëthius — Boëthius Anicius Manlius Torquatus Severinus, ur. 480 w Rzymie, kształcił się w Atenach u filozofa neoplatońskiego Proklosa, zajmował u boku Teodoryka bardzo wpływowe stanowisko, lecz podejrzany o spisek został uwięziony i stracony w r. 525. Był bardzo płodnym pisarzem; spod jego pióra wyszły liczne przekłady łacińskie, komentarze i rozprawy oryginalne. Tłumacząc logiczne pisma Arystotelesa, zapoznał z ich treścią filozofów średniowiecznych, nie znających języka greckiego. Wielki wpływ na całą filozofię średniowieczną wywarł komentarzem do łacińskiego przekładu wstępu (Eisagoge), który Porfiriusz, uczeń Plotyna, napisał do rozprawy Arystotelesa o kategoriach. W tym komentarzu bowiem formułuje pytanie, które stało się osią sporu o universalia (Prima est quaestio, utrum genera ipsa et species verae sint an in solis intellectibus nuda inaniaque fingantur). Ogromnie pilnie czytywano w wiekach średnich także traktat, który napisał w więzieniu De consolatione philosophiae. Niektórzy twierdzą, ze Boëthius był chrześcijaninem. [przypis autorski]

Bo Fredro dydaktyzmu, na szczęście, nie lubił — „Komedia wyłącznie tendencyjna nic nie nauczy, nikogo nie poprawi; więcej zawsze w niej złości niż prawdy”. (Zapiski starucha). [przypis autorski]

Bogactwem moim jedna złota sztuka, bogactwem moim są trzy miary wina — Każdy przyjęty do bractwa tajnych sędziów powinien wkupić się jedną sztuką złota i trzema miarami wina. [przypis autorski]

(…) bogactwo, stanowisko, formy — wszystko jest wręcz przeciwnie we Francji a we Włoszech. Na przykład bogactwo, urojenie, wychowanie skłaniają do miłości z tamtej strony Alp, oddalają zaś od niej we Francji. [przypis autorski]

bogata treścią i wstrząsająca w szczegółach książka Rene Guyona, poświęcona psychologicznej analizie okrucieństwa — [René Guyon], La Cruauté, Paris, Alcan, 1927. [przypis autorski]

bogi many Antonina — Bogi many, czyli cienie, duch czyjś po śmierci. Na grobach nie pisali starożytni: „poświęcone temu lub owemu”, ale: „Bogom manom tego lub owego”, np. Diis manibus/ Pueri Septembri/ onis. amor. XII. qui/ Antipoli in Theatro/ Biduo saltavit et/ placuit — Napis znaleziony w Antibes; w nim cała nieużytość świata starożytnego rzymskiego się odbiła, dlategośmy mu tutaj dali pierwszeństwo. [przypis autorski]

Bogów i religii zaniedbywał… — Circa Deos ac religionem negligentior (Sueton., Tiber. 69). [przypis autorski]

bogorób — wioskowy rzeźbiarz nabożnych figur. [przypis autorski]

boguwola — wywilga [dziś: wilga, ptak europejski]. [przypis autorski]

Boki jego to dwa pióra Amona, grzbiet jest kością pacierzową Sibu, zaś brzuch jest bogiem Nue — Maspero [Gaston Maspero (1846–1916), fr. egiptolog. Red. WL]. [przypis autorski]

bolawy — bolący. [przypis autorski]

boliwar — kapelusz a là Bolivar. [Simón Bolivar (1783–1830) był przywódcą ruchu wyzwoleńczego w Ameryce Płd.; red. WL] [przypis autorski]

Bolszewik godny miana tego o tym marzy, jakby to móc plunąć aż w samo słońce — M. Zdziechowski, Od Petersburga do Leningradu, 1934, s. 118. [przypis autorski]

bolszewizm państwowy „nie wydał ani jednego pisarza, ani jednej idei, ani jednego dzieła”… — Boris Souvarine, op. cit., s. 524. [przypis autorski]

Bolszewizm zanurzył się w osobach wodzów swoich w bagnie oportunizmu i bezideowości — IKC, nr 114 (1935). [przypis autorski]

boma — to samo co w Sudanie: zeriba. Wielka boma może być także rodzajem fortecy lub ufortyfikowanego obozu. [przypis autorski]

Bo nam za mało tych złudnych błękitów (…) I przepowiednie fałszywych wróżbitów — B. Butrymowicz, Dekadenci, w: Poezje, I, Kraków 1897, s. 173. [przypis autorski]

bonanza — kopalnia srebra czy miedzi. [przypis autorski]

Bo Przybyszewski nigdy nie wyszedł z kręgu pojęć, o które donkiszocił się w swojej młodości; wszystkie przemiany, zdarzenia, spłynęły po nim bez śladu — Boy, Znaszli ten kraj, s. 128. [przypis autorski]

boreasz — wiatr północny, chłodny. [przypis autorski]

boska Sofia — Sofia, σοφεια mądrość po grecku, stąd φιλοσοφεια, miłość mądrości. [przypis autorski]

bo tak widno musi (gw.) — bo tak, widać, być musi. [przypis autorski]

Both statements of Professor Seligman in the Melanesians (p. 89) are in entire agreement with the information I obtained among the Mailu. See „Transactions of the Royal Society of S. Australia”, 1915, pp. 620-629, [przypis autorski]

Bo u Polaków Charitas z Amorem — Nie rad bym przechodzić granic, laikowi naznaczonych, wszakże, jeżeli to herezją, to zapytuję, co jest Akt pragnienia, stygmaty, etc. [etc. (łac. et caetera): itd. (skrót od: i tak dalej); Red. WL.]. [przypis autorski]

boy — chłopiec do posług i posyłek. [przypis autorski]

boy — lokaj. [przypis autorski]

Boy-Żeleński wspomina, że w tym okresie (1893 r.) uwielbiał Sienkiewicza właśnie za Bez dogmatu — Boy-Żeleński Znaszli ten kraj?, Warszawa 1931, s. 79. [przypis autorski]

Boy-Żeleński (…) wyjaśniał, że (…) „Młoda Polska to byłby (…) zespół pisarzy (…), którzy zjawili się między rokiem 1890 a 1910” — Młoda Polska. Wybór poezji, oprac. Tadeusz Żeleński (Boy), Wrocław 1947, s. 3. Przesmycki nie zgodził się na zamieszczenie swych wierszy w tej antologii, pisząc do wydawnictwa Ossolineum (24 II 1939): „Ta grupa literacka powstała gdzieś po mnie i nie znalazła w wydawanej przeze mnie »Chimerze« żadnego akcesu” (J. Detko, Boy, Miriam i Młoda Polska, „Współczesność” 1964, nr 24). [przypis autorski]

B. Podczaszyński, cytat za: E. Ferenc-Szydełko, Prawo autorskie na ziemiach polskich do 1926 roku, „ZNUJ” nr. 75/2000, s. 134. [przypis autorski]

Bracią moją oddalił odemnie, a znajomi moi jako obcy odeszli odemnie — Hi 19, 13. [przypis autorski]

Bracie! kochany bracie, kwita z przyjaźni naszéj, jeżeli mnie opuścisz — Bruder, ich sage dir die Freundschaft auf, wenn du weggehst. Pam. von Loen'a. [przypis autorski]

Bractwem imienia Komisarowa — Komisarow ocalił życie Aleksandrowi II podczas zamachu Karakozowa, którego schwycił on za rękę. [przypis autorski]

brak opieki lekarskiej… — po wyjeździe moim lekarzem w S. Matheo został aptekarz Polak, p. Sztencel z Kalisza. [przypis autorski]

Brak (…) u Brzozowskiego podziału dzieła literackiego na treść i formę. Istnieje tylko nierozdzielna całość dzieła (…). Forma jest tylko kresem — S. Brzozowski, Kultura i życie, s. 46. [przypis autorski]

Brakuje mu prostoty wiary (…) dlatego wydaje się roztropniejszy od Aryjczyka i wykręca się elastycznie spod każdego ucisku — Nie należy tego jednak tłumaczyć przewagą woli i anormalnym zastojem intelektu, jak to uczynił Schopenhauer, a za nim H. S. Chamberlain, korzystając z jego niedostatecznych rozróżnień psychologicznych. W rzeczywistości Żyd nie ma wcale silnej woli, a jego wewnętrzna niepewność mogłaby nawet z łatwością pochopnie skłonić do błędnego mieszania jej z „masochizmem” duchowym, to jest z ociężałością i bezradnością w chwili postanawiania. [przypis autorski]

brak (…) w Paryżu, obawiam się, że samej energii — w Paryżu, aby być na miejscu, trzeba zwracać uwagę na tysiąc drobiazgów. Jednakże oto bardzo poważny zarzut. Liczba kobiet, które zabijają się z miłości, jest w Paryżu większa niż we wszystkich włoskich miastach razem. Fakt ten sprawia mi sporo kłopotu: nie umiem na niego odpowiedzieć w tej chwili, ale nie zmienia on mego zapatrywania. Może śmierć wydaje się w tej chwili Francuzom drobnostką, tak nudne stało się przecywilizowane życie; lub raczej strzelają sobie w łeb z obolałej próżności. [przypis autorski]

Brała (…) przydomki, zwane imioniska — Imioniska są to właściwie sobrykiety. [przypis autorski]

Braliśmy pełną dłonią (…) aż do odurzenia głowy, duszy, serca — J. Wiśniowski, Dzisiejsi. Wrażenia ze współczesnej liryki polskiej, Jasło 1903, s. 26–27. [przypis autorski]

brambrotowy — brunatnoczerwony. [przypis autorski]

Bramin u kresu żywota — Kajus Kaligula, którego charakter szaleńczy jest tak dalece nierozwikłaną zagadką psychologiczną, że historia musiała mu przypisać obłąkanie umysłu — Kaligula miał konia nazwanego Incitatus, którego zaszczycał jedyną szczerą przychylnością, nadawał mu tytuły, otaczał honorowymi urzędniki, karmił pozłacanym owsem itd. Wierzenie zaś braminów w metampsychozę, czyli przechodzenie dusz po śmierci, jest rzeczą dobrze znajomą. Na połączeniu tych dwóch faktów, osnuliśmy obecną naszą fraszkę. [przypis autorski]

bramy edeńskie — bramy rajskie. [przypis autorski]

bramy, które miałam przekroczyć dopiero w królewskich szatach — Dziewice kultu Słońca wchodziły do Świątyni we wczesnym dzieciństwie i wychodziły z niej dopiero w dniu swego ślubu. [przypis autorski]

brandwachta — statek strażniczy. [przypis autorski]

brandziucha — gorzałka. [przypis autorski]

brata (…) noszącego tak piękne nazwisko — Sobieski. [przypis autorski]

bratszpil — machina do wyciągania kotwicy. [przypis autorski]

brawędy — brednie. [przypis autorski]

breakfast — śniadanie (ang.). [przypis autorski]

brechać — kłamać. [przypis autorski]

Brekszta (mit. litew.) — bóstwo snu. [przypis autorski]

Brekszta (mit. litew.) — bogini snów. [przypis autorski]

bretlingowa — Szprotowa. [przypis autorski]

Bretor i Hagit — duchy północnej i wschodniej okolicy świata. [przypis autorski]

Brisacier — Tajemniczy Brisacier był, zdaniem prof. Battaglii, niewątpliwie naturalnym synem Sobieskiego z jego młodzieńczej paryskiej miłostki z r. 1647, kiedy Sobieski mieszkał w Paryżu w hôtel de Brisach (stąd nazwisko); [Battaglia, Otto Forst de (1889–1965), pol. historyk i krytyk literacki pochodzenia austriacko-włoskiego; w marcu 1938 r. opublikował w „Przeglądzie Powszechnym” artykuł Brązowienie Marysieńki, będący odpowiedzią na publikację biografii żony Sobieskiego autorstwa Boy'a Żeleńskiego; Red. WL.] [przypis autorski]

brodnik — niewód. [przypis autorski]

Broń ją od niewolniczej pokory… — przekład dosłowny. [przypis autorski]

brona — brama. [przypis autorski]

bronie — bramie. [przypis autorski]

Bronisław Chrzanowski pisał, że subiektywizm Dąbrowskiego „świadczy o narodzeniu się (…) młodej inteligencji (…) tworzącej zarazem zastęp schyłkowców okresu współczesnej cywilizacji, owiany prądami dekadentyzmu (…) minorowych lub kwilących, przesiąkłych egotyzmem — B. Chrzanowski, Ignacy Dąbrowski. „Śmierć”. Studium, „Prawda” 1893, nr 2. [przypis autorski]

broście (z ros.) — porzućcie [przypis autorski]

broszurka Szmula Rokoszewskiego (…) iż od pewnego czasu w czasopismach warszawskich zaczęły się ukazywać poezje noszące wyraźne cechy dekadentyzmu — Sz. Rokoszewski, Dekadentyzm warszawski, Warszawa 1894; data cenzury: 26 X 1893. [przypis autorski]

bruccio — rodzaj sera z warzonej śmietanki, narodowa potrawa na Korsyce. [przypis autorski]

Brückner, Język polski i jego historja, cz. I, str. 80–81. [przypis autorski]

bruić — wylewać pod siebie. [przypis autorski]

bruśnieć — rumienić się. [przypis autorski]

brutalna replika generała Małachowskiego — „Kiedy raz w liczniejszym zebraniu poeta wywodził, że należało raczej zagrzebać się żywcem pod murami Warszawy, niż uchodzić z życiem zagranicę, odpowiedział generał Małachowski: »Chyba dlatego tak wypadało postąpić, abyś pan miał jedną ruinę więcej, na której z boleścią mógłbyś opiewać nasz upadek«” (Kallenbach, I, 452). [przypis autorski]

brutci tońc — Taniec panny młodej. [przypis autorski]

brysnąć — przeskoczyć. [przypis autorski]

brzad — owocem. [przypis autorski]

brzad — owoc. [przypis autorski]

Brzegi (i to jest skandal najgorszy!) otoczone są drutem kolczastym (ochrona lasu), na który łatwo nadziać się poślizgnąwszy się w ciemności, wybić sobie oczy lub w najlepszym razie poharatać mordę w sposób straszny — w ogóle druty kolczaste okalające ścieżki wiejskie śliskie, gliniaste przeważnie — powinny być zabronione. Mnożą się bezkarnie coraz bardziej, stanowiąc poważne niebezpieczeństwo przy wąskości dróg i w razie mokrości gruntu. [przypis autorski]

Brzegów czystym nieprzyjaznych dziewicom — Littora quae fuerunt inimica puellis. Virgilius [w rzeczywistości jest to fragment elegii 11. z I ks. późniejszego nieco od Wergiliusza poety, Propercjusza: …litora quae fuerant castis inimica puellis…]. [przypis autorski]

brzeszczot — żelazo szabli, klinga [ostrze broni białej; red. WL]. [przypis autorski]

Brzozowski [pisząc o „Próchnie” Berenta] słusznie ukazał brak oderwania pisarza od rzekomo krytycznie traktowanego przedmiotu dzieła — por. S. Brzozowski, Dzieła wszystkie, VI, s. 67–68. [Aneks XI] [przypis autorski]

Brzozowski przedstawia sprawę tak, jak gdyby pozytywizm itp. kierunki umysłowe przeszły już w krew inteligencji polskiej i krew tę zaraziły beznadziejnym sceptycyzmem (…) czegośmy nigdy naprawdę nie mieli — K. Irzykowski, Czyn i słowo, s. 156. [przypis autorski]

Brzozowski przeto przyznaje Nietzschemu prawo do odpowiedzialności za całość kultury ludzkiej, uważa, że nie było w tym przesady — S. Brzozowski, Co to jest modernizm?, s. 48. [przypis autorski]

Brzozowski zastrzega się (…) że atakuje samotnie, ale jego atak natychmiast (…) przechodzi w „my pokoleniowe” — S. Brzozowski, My młodzi, „Głos” 1902, nr 50. [przypis autorski]

brzydnica — choroba św. Walentego [epilepsja]. [przypis autorski]

brzydota jest pięknością — piękność jest jedynie obietnicą szczęścia. Szczęście Greka było różne od szczęścia Francuza z r. 1822. Przypatrzcie się oczom Wenus Medycejskiej i porównajcie ją z oczami Magdaleny Pordenona (u p. de Sommariva). [przypis autorski]

B. Słowiczek — zmarły niedawno krytyk i wielki przyjaciel piszącej młodzieży. [przypis autorski]

B. Szyndler, Dzieje cenzury w Polsce do 1918 roku, Kraków 1993, s. 7. [przypis autorski]